Nhà tù Bà Rá, di tích lịch sử (thời Pháp thuộc) của thị xã Phước Long.

Thực vậy, theo kết luận tại hội thảo khoa học về Nhà tù Bà Rá và đấu tranh chống chế độ lao tù (1940 - 1945) được tổ chức vào ngày 28 tháng 6 năm 2016 tại Thị xã Phước Long – tỉnh Bình Phước đã khẳng định rằng thời điểm ra đời của Nhà tù Bà Rá – Phước Long là vào năm 1940. Trước khi chưa tổ chức hội thảo về Nhà tù Bà Rá thì có hai luồng ý kiến khác nhau nói về mốc thời gian thành lập nhà tù Bà Rá đó là: một số ý kiến cho rằng nhà tù Bà Rá được thành lập năm 1925 hay đại thể vào đầu thế kỷ XX và một số ý kiến khác cho rằng nhà tù Bà Rá được thành lập từ ngày 31 tháng 7 năm 1940. Trước vấn đề này, Ban tổ chức hội thảo đã kiểm chứng lại các nguồn tư liệu lưu trữ (nguồn lưu trữ tại Trung tâm lưu trữ Quốc gia II – Thành Phố Hồ Chí Minh) cũng như kết nối các sự kiện liên quan, Ban tổ chức hội thảo đã thống nhất khẳng định: nhà tù Bà Rá với tên gọi là Trại lao động đặc biệt Bà Rá được thành lập vào năm 1940, Tuy chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn từ 1940 đến năm 1945, nhưng với tính chất đặc thù của nó nên việc xác định năm 1940 là mốc thành lập nhà tù Bà Rá là đúng với lịch sử.

Bia tưởng niệm các chiến sỹ hy sinh ở nhà tù Bà Rá
phường Sơn Giang – thị xã Phước Long – tỉnh Bình Phước 

Nhà tù Bà Rá được đặt tại vị trí rất đặc biệt, gần khu vực Núi Bà Rá – Phước Long, thực dân Pháp cho thành lập 3 trại: Trại A là nơi giam giữ thường phạm, trại B dành cho tù Nữ và trại C dành cho can phạm chính trị là Nam, nơi đây được cho là nơi “rừng thiêng nước độc” và được mệnh danh là “Chuồng cọp” mà ai bị giam giữ tại đây là rất nguy hiểm cho tính mạng. Số lượng tù nhân có thời điểm trên 1000 tù nhân gồm cả tù thường phạm và chính trị phạm nam nữ. Những tù nhân ở dây bị tra tấn rất giã man bị lưỡi lê đâm, bị chó bẹc giê ăn thịt hoặc bị đánh, bị trói, đeo cùm, xiềng xích, ….

Chế độ lao tù ở nhà tù Bà rá cũng như nhiều nhà tù khác là hết sức khắc nghiệt. Cùng với sự đối xử dã man của bọn cai ngục, địa thế hiểm trở, cách biệt của nhà tù Bà Rá đã khiến việc cung cấp, vận chuyển lương thực, thực phẩm, thuốc men, …cho trại tù rất hạn chế, do đó tù nhân tại đây sống rất thiếu thốn, khổ cực, bệnh dịch nặng nề và triền miên, nhiều tù nhân đã không sống được, nên ở nơi đây đã rất nhiều tù nhân chết rất bi thương.

Bia tưởng niệm các chiến sỹ cách mạng hy sinh
tại Nhà tù Bà Rá – gần Trại C (giam tù chính trị)

Nhà tù Bà rá cùng với các nhà tù khác trong hệ thống thực dân thời kỳ này như Tà Lài, Phú Quốc, Tây Ninh, Côn Đảo, …. thực sự là môi trường rèn luyện khí phách của các chiến sỹ cộng sản. Chính môi trường này đã góp phần rèn luyện tù nhân thành những chiến sĩ trung kiên. Họ trưởng thành từ trong cuộc đấu tranh chống chế độ lao tù của thực dân, để rồi nhiều người đã trở thành cán bộ lãnh đạo cốt cán trong phong trào cách mạng, góp phần làm nên thắng lợi của cách mạng tháng 8 năm 1945, góp phần đưa đến sự thành công của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ sau này như: Tô Ký, Nguyễn Thị Định, Nguyễn Thị Lựu, Trương Văn Nhâm, Trương Văn Bang…. đây là những chiến sỹ cách mạng trưởng thành từ sự đấu tranh chống chế độ lao tù.

Để tri ân sự hy sinh to lớn của các chiến sỹ cách mạng, đồng thời để giáo dục tư tưởng, đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ Việt Nam nói chung và cho nhân dân và tuổi trẻ Phước Long nói riêng, Đảng bộ Thị xã Phước Long sẽ phục dựng bức tranh về nhà tù Bà Rá và cuộc đấu tranh chống chế độ lao tù của tù nhân ở Bà Rá, đặt biệt là tù chính trị - những chiến sỹ cách mạng, chiến sỹ cộng sản trung kiên bất khuất đấu tranh vì độc lập tự do của dân tộc. /.

Tác giả: Đặng Tuyết
Nguồn: Ban Dân Vận Thị ủy